Τα τελευταία χρόνια, έχει καθιερωθεί διεθνώς κατά τον μήνα του Ιουνίου ο εορτασμός του φεστιβάλ υπερηφάνειας – ή διαφορετικά ο εορτασμός του “Pride.” Πρόκειται για την πανηγυρική εκδήλωση αποδοχής και ανάδειξης της διαφορετικότητας στο πλαίσιο της κοινωνίας. Μια διαφορετικότητα που μπορεί να εκδηλώνεται με πλείστους τρόπους – στο επίπεδο του σεξουαλικού προσανατολισμού, της γενετήσιας ταυτότητας και του κοινωνικού φύλου, επί παραδείγματι – και έρχεται πλέον μέσα από μια μεγάλη γιορτή να κανονικοποιηθεί και να διατρανώσει την αρχή πως κάθε προσωπική επιλογή όχι μόνο οφείλει να γίνεται σεβαστή, αλλά και να αντιμετωπίζεται ισότιμα σε επίπεδο θεσμικό.

Η γιορτή του “Pride” στο Τελ Αβίβ φέτος συγκέντρωσε περισσότερα από 170.000 άτομα, ενώ τα προηγούμενα χρόνια ο αριθμός ήταν ακόμα μεγαλύτερος, συνιστώντας έτσι τη μεγαλύτερη εορταστική εκδήλωση «υπερηφάνειας» στην ασιατική ήπειρο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μπεν Φρίμαν, ένας από τους πρωτοστάτες ομοφυλόφιλους Εβραίους ακτιβιστές, η μαζικότητα του “Pride” στο Ισραήλ είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Η ανοιχτή αποδοχή της διαφορετικότητας, που συνοδεύεται με τη θεσμική αναγνώριση του γάμου ατόμων ίδιου φύλου που έχει τελεστεί σε αλλοδαπή δικαιοδοσία, δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο για την ταυτόχρονη έκφραση της εβραϊκής ταυτότητας. Κάτι τέτοιο δεν είναι δυστυχώς δεδομένο σε πολλές χώρες.

Ως είθισται, τα διάφορα ρεύματα του Ιουδαϊσμού και οι εκάστοτε ερμηνευτικές προσεγγίσεις προσφέρουν μια ποικιλία απαντήσεων σε ζητήματα που άπτονται στην αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Στόχος της παρούσας παρέμβασης είναι να αναδείξει την πορεία που ακολούθησε ο Ιουδαϊσμός αναφορικά με τα διλήμματα που αντιμετώπισε ιστορικά και που ακόμα καλείται να αντιμετωπίσει, με μια ιδιαίτερη έμφαση στην προσέγγιση που υιοθετεί ο Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός.

Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ
Η στάση του παραδοσιακού Ιουδαϊσμού σχετικά με την ομοφυλοφιλία είναι αρκετά σαφής. Οι ερωτικές πράξεις ανάμεσα στους άνδρες είναι οπωσδήποτε καταδικαστέες και, μάλιστα, οι γραφές προβλέπουν σε συγκεκριμένα χωρία του Λευιτικού αυστηρότατες ποινές στους παραβάτες. Αντίθετα, η εκδήλωση ομοφυλοφιλικών τάσεων από τις γυναίκες δεν απαγορεύεται ρητά από τις γραφές, προκύπτει όμως τέτοια απαγόρευση ήδη από τις πρώτες Ραβινικές πηγές που ερμηνεύουν το πρωτότυπο κείμενο. Στις συγκεκριμένες πηγές συνέχεται η ερωτική συνεύρεση των γυναικών με τις «αμόλυντες» και «ειδεχθείς» δραστηριότητες των γυναικών της Αιγύπτου και της Χαναάν. Συχνά οι περιορισμοί αυτοί δικαιολογούνταν υπό το επιχείρημα ότι οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις δεν προσφέρουν τη δυνατότητα αναπαραγωγής και διαιώνισης, συνεπώς αντιστρατεύονται τον σκοπό των ερωτικών σχέσεων. Το επιχείρημα αυτό παραμένει επίκαιρο σε ορισμένες σύγχρονες προσεγγίσεις.

 Το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας αποτελούσε ανέκαθεν γνώριμο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και, ως επακόλουθο, ο Ιουδαϊσμός κλήθηκε από νωρίς να δώσει μια απάντηση. Με την εξέλιξη όμως των τεχνολογικών δυνατοτήτων επέμβασης στο ανθρώπινο σώμα αλλά και συνεπεία της περισσότερο εμπεριστατωμένης έρευνας στο πεδίο του γενετήσιου προσανατολισμού και αυτοπροσδιορισμού πέρα από την καθιερωμένη δυαδικού τύπου απόδοση της γενετήσιας ταυτότητας, αναδύονται πλέον νέα ερωτήματα αναφορικά με την αντιμετώπιση των διεμφυλικών (“transgender”) ατόμων. Πρόκειται για εκείνα τα άτομα των οποίων το φύλο δεν συμβαδίζει με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Ορισμένα διεμφυλικά άτομα προχωρούν σε διαδικασίες επαναπροσδιορισμού του φύλου τους. Το φαινόμενο των διεμφυλικών ατόμων συναντάται ολοένα και περισσότερο στην ευρύτερη κοινωνία, με αποτέλεσμα να έχει κανονικοποιηθεί ως ένα βαθμό.

 Η πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει ο Ιουδαϊσμός είναι διττή: αφενός το φαινόμενο των διεμφυλικών ατόμων είναι εξαιρετικά πρόσφατο με αποτέλεσμα οι πηγές του εβραϊκού νόμου να μην είναι σε θέση να προσφέρουν μια στοχευμένη κατευθυντήρια γραμμή για την προσέγγιση που πρέπει να ακολουθηθεί, αφετέρου οι απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν αναφορικά με την αναγνώριση του εκάστοτε φύλου είναι ιδιαίτερα καίριες, καθώς ο Ιουδαϊσμός λειτουργεί σε σημαντικό βαθμό επί τη βάση φυλετικά ανατεθειμένων ρόλων. Κοινότητες και Συναγωγές καλούνται πλέον όλο και συχνότερα να δώσουν απαντήσεις σε θεμελιώδη ζητήματα με πολύ πρακτικές εφαρμογές: θα θεωρηθεί «άνδρας» κατά τις επιταγές του θρησκευτικού νόμου ο διεμφυλικός άνδρας, προκειμένου να υπολογιστεί για τη συγκρότηση του Μινιάν και να του επιτραπεί η ανάγνωση από την Τορά;

 Οι απαντήσεις στα νέα αλλά και σε μερικά από τα αρχαία διλήμματα σίγουρα δεν είναι ενιαίες. Παρατηρείται πολύ μεγάλη διαφοροποίηση όχι μόνο ανάμεσα στα διάφορα ρεύματα του Ιουδαϊσμού, αλλά και μεταξύ κοινοτήτων εντός του ίδιου ρεύματος που επηρεάζονται από το ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που τις καθορίζει. Κατά συνέπεια, εβραϊκές κοινότητες που καταχωρούνται ως «Ορθόδοξες» – Ορθόδοξη θεωρείται και η Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών – δίνουν συχνά ετερόκλιτες απαντήσεις: ορισμένες κοινότητες απορρίπτουν συνολικά την εξωτερίκευση ομοφυλοφιλικών τάσεων και αναγνωρίζουν στα διεμφυλικά άτομα τον γενετήσιο προσανατολισμό που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση, απομονώνοντας ως εκ τούτου οποιαδήποτε συμπεριφορά και προσπάθεια αυτοκαθορισμού που αποκλίνει από το λεγόμενο «ετεροκανονικό», τη στιγμή που άλλες κοινότητες υιοθετούν μια περισσότερο ελευθεριακή προσέγγιση επιτρέποντας χώρο έκφρασης και συμμετοχής στις εκάστοτε θρησκευτικές και κοινοτικές δραστηριότητες. Μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η περισσότερο ελευθεριακή προσέγγιση διαστρέφει τη γνήσια γραμματική ερμηνεία του εβραϊκού νόμου και ότι είναι απόρροια του ευρύτερου φιλελεύθερου πνεύματος που προσδιορίζει την εποχή – με άλλα λόγια, ότι προδίδει τον «πραγματικό Ιουδαϊσμό». Θα επιχειρήσω να αναπτύξω παρακάτω γιατί αυτή η προσέγγιση δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια.

Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ
Η ιστορική σύνδεση των ανά τόπους κοινοτήτων της Διασποράς με τον φιλελευθερισμό είναι αδιαμφησβήτητη. Οι Εβραίοι που μετανάστευσαν σε μεγάλες ροές στην Αμερική τον 19ο και 20ο αιώνα ταυτίστηκαν με τις φιλελεύθερες ιδέες και τους πρεσβευτές τους. Αντίστοιχα φαινόμενα σημειώθηκαν στην Ευρώπη. Οι Εβραίοι της Αμερικής τάχθηκαν μαζικά στο πλευρό του Δημοκρατικού προέδρου Φράνκλιν Ρούσβελτ, ενώ οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης πρωτοστάτησαν στους κοινωνικούς αγώνες με σημαντικότερο ίσως πρεσβευτή τον Αβραάμ Μπεναρόγια. Η ταύτιση με τα προοδευτικά κινήματα μπορεί να είναι τόσο αποτέλεσμα ανάγκης, καθώς αυτά προσέφεραν καταφύγιο στις κατατρεγμένες μειονότητες και μετέπειτα αντιστρατεύτηκαν τον φασισμό, όσο και αποτέλεσμα γνήσιας ιδεολογικής συμπόρευσης.

Ανατρέχοντας άλλωστε σε εμβληματικούς διανοητές του Ιουδαϊσμού, διαφαίνεται η φιλελεύθερη προσέγγιση στην ερμηνεία του εβραϊκού νόμου. Σημαντικότεροι από αυτούς, ο Σπινόζα αφενός αναδεικνύει την κοινωνική υπόσταση της θρησκείας που βασίζεται στις φιλελεύθερες αρχές του αυτοπροσδιορισμού και της χειραφέτησης στο πλαίσιο του σεβασμού ταυτόχρονα της θρησκευτικής πίστης και των δημοκρατικών θεσμών, ο Μαϊμονίδης αφετέρου εισάγει τη σημασία της λογικής στην αναζήτηση της αλήθειας – όπως πρέσβευαν οι Έλληνες φιλόσοφοι – ως κεντρική πραγματεία του Ιουδαϊσμού. Αμφότεροι οι στοχαστές μελέτησαν πεδία που υπερβαίνουν τον εβραϊκό νόμο και κατέληξαν στην αμφισβήτησή του, στοιχείο που ίσως είναι συνυφασμένο με τον Ιουδαϊσμό. Εισήγαγαν νέες ιδέες και πραγματείες σε μια παράδοση αιώνων. Ερμήνευσαν το πρωτότυπο κείμενο των γραφών υπό τις δικές τους προσλαμβάνουσες, επηρεάστηκαν από τη σοφία του περιβάλλοντός τους και εν τέλει συνέβαλαν στον προσδιορισμό του κράματος που σήμερα συνιστά ο Ιουδαϊσμός.

Ίσως μια αντίστοιχη διαδικασία λαμβάνει χώρα σήμερα. Ο σύγχρονος Ιουδαϊσμός και οι Εβραίοι ανά τον κόσμο καλούνται να δώσουν απαντήσεις σε καίρια ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Όπως τη δεκαετία του 60’ η εβραϊκή κοινότητα υιοθέτησε ξεκάθαρη στάση σε έναν από τους μεγαλύτερους κοινωνικούς αγώνες του δυτικού κόσμου στεκόμενη αδιαμφησβήτητα στο πλευρό των καταπιεσμένων Αφροαμερικανών των ΗΠΑ που διεκδικούσαν ίση αντιμετώπιση ενώπιον του νόμου, αντίστοιχα η εβραϊκή κοινότητα σήμερα παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά υποστήριξης της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Παρά τις οπισθοδρομικές τάσεις που εμφανίζονται κυρίως στις υπερορθόδοξες χασιδιστικές κοινότητες – καθώς και σε μερικές ορθόδοξες – η κρατούσα προσέγγιση αναγνωρίζει την πλήρη ισότητα των ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+, εβραϊκού θρησκεύματος και μη. Μάλιστα, χάρη στην επίμονη προσπάθεια των Reform Συναγωγών να δημιουργήσουν ασφαλείς χώρους έκφρασης για τα μέλη τους, πλέον διαπιστώνεται ολοένα και συχνότερα η τάση συμπερίληψης και προσαρμογής προκειμένου να διασφαλίζεται ένα φιλόξενο περιβάλλον.

ΜΙΑ ΘΕΤΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ
Ο Ιουδαϊσμός έχει επιβιώσει αιώνες διωγμών, εξοντώσεων και αφομοίωσης χάρη στη συνοχή που προσφέρει το σύστημα κανόνων που βασίζεται στις γραφές. Η σοφία που απορρέει από το σύστημα αυτό νοηματοδοτεί τον εβραϊκό τρόπο ζωής σήμερα και θεμέλιος λίθος αποδεικνύεται η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης, το νόημα που ενσωματώνει η αρχή του «τικούν ολάμ». Ο Ιουδαϊσμός καλεί τους ανθρώπους να επιδιώκουν με τις καθημερινές τους ενέργειες την εξυπηρέτηση του ανώτερου ιδανικού της «επανόρθωσης του κόσμου» από τις αδικίες και τις ασχήμιες, την επιδίωξη της ισότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας όπως αυτές καθιερώνονται στις γραφές. Ίσως αυτή να είναι μια απάντηση στην αναζήτηση του Μαρκ Τουέιν: «Τα πάντα πεθαίνουν, εκτός από τον Εβραίο. Όλες οι άλλες δυνάμεις υποχωρούν, αλλά εκείνος παραμένει. Ποιό είναι το μυστικό της αθανασίας του;» – η δέσμευσή του, δηλαδή, σε ένα αυστηρό σύστημα αξιών που προσδιορίζει τον τρόπο ζωής του.

Έλεγε ο Ραβίνος Τζόναθαν Σακς, «οι Εβραίοι ήταν πάντα η ενοχλητική φωνή μέσα στις ευρύτερες αυτοκρατορίες που ανήκαν, λόγω της απαράμιλλής μας πίστης στην αξιοπρέπεια και ελευθερία του ανθρώπου». Η εβραϊκή κοινότητα στην πλειονότητά της σήμερα μεταφράζει τις επιταγές των γραφών, μεταξύ άλλων, στην ανάγκη αναγνώρισης και σεβασμού όλων, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, γενετήσιας ταυτότητας και κοινωνικού φύλου. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό ότι ο Ιουδαϊσμός διεθνώς, μέσα από τις διάφορες μη κυβερνητικού χαρακτήρα οργανώσεις που λαμβάνουν μέρος στο δημόσιο διάλογο, τάσσεται ιστορικά και καίρια με τις θέσεις που προωθούν την ελευθερία. Έτσι έπραξε και πρόσφατα με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για την ανατροπή του νομολογιακού προηγουμένου που αναγνωρίζει το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση, καταδικάζοντας απερίφραστα την αποστέρηση ενός θεμελιώδους δικαιώματος.

Προς την κατεύθυνση αυτή, η ευαισθησία της νεότερης γενιάς σε ζητήματα αυτοκαθορισμού και ευρύτερης απελευθέρωσης είναι εμφανής. Δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας αλλά και ελπίδας. Εντονότατη είναι ταυτόχρονα η ευαισθησία των νεότερων μελών της Κοινότητάς μας. Η ισότητα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η μη διακριτική μεταχείριση αναγνωρίζονται ως υπέρτατες αξίες και πραγματώνουν το νόημα του Ιουδαϊσμού. Ίσως η προσέγγιση αυτή που κυριαρχεί στη νεολαία της Κοινότητάς μας να έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό υπό την επίδραση της ευρύτερης κοινωνικής εξέλιξης. Σε κάθε περίπτωση όμως η αποδοχή του αυτοκαθορισμού και η συμπερίληψη όλων συμβαδίζει απόλυτα με την έννοια που αποδόθηκε παραπάνω ως «πραγματικός Ιουδαϊσμός».

* Ο Σαμ Ναμίας είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών

πηγή: ΑΛΕΦ | τεύχος 85
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΘΗΝΩΝ