του Δαυίδ Μωυσή*
Η πρώτη εβδομάδα του εφετινού Μαΐου μάς επιφύλαξε μια δυσάρεστη αναδρομή στο παρελθόν. Όχι μία αλλά δύο εκδηλώσεις «κρατικού» αντισημιτισμού, που πιστεύαμε (εγώ τουλάχιστον, αφελώς) ότι δεν θα ξαναδούμε στην Ευρώπη μετά το 1945. Και ακριβώς στις χώρες που είναι οι «συνήθεις ύποπτοι».
Την Πρωτομαγιά, ανάμεσα σε εργατικά και ταξικά συνθήματα, ακούσαμε κάποιες απίστευτες δηλώσεις από τα χείλη του Σεργκέι Λαβρόφ, Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας. Όταν άκουσα στις ειδήσεις την αναφορά στις δηλώσεις αυτές, πρώτη μου αντίδραση ήταν η δυσπιστία: «Δεν είναι δυνατόν να είπε τέτοια πράγματα, πάλι τα παραφουσκώνουν οι δημοσιογράφοι…». Και έψαξα στο διαδίκτυο να βρω το βίντεο της συνέντευξης. Και το έπαιξα περίπου 10 φορές, για να βεβαιωθώ. Και τη δυσπιστία τη διαδέχτηκε η οδυνηρή επιβεβαίωση. Σε μια προσπάθεια να αντικρούσει τον ισχυρισμό του Ζελένσκι ότι δεν μπορεί να είναι ναζιστική η Ουκρανία, τη στιγμή που ο ίδιος, ως Πρόεδρός της, είναι εβραίος, ο Λαβρόφ είπε ότι το επιχείρημα αυτό δεν στέκει, καθώς «αν δεν απατάται, και ο ίδιος ο Χίτλερ είχε εβραϊκή καταγωγή». Και πρόσθεσε, προς επίρρωσιν, ότι «όπως ακούμε από τον σοφό εβραϊκό λαό, οι μεγαλύτεροι αντισημίτες είναι εβραίοι».
Καμία από τις δύο αυτές δηλώσεις δεν είναι πρωτότυπη. Η πρώτη είναι μια κλασική θεωρία συνωμοσίας, που εκμεταλλεύεται ένα κενό στην καταγωγή του πατέρα του Αδόλφου Χίτλερ, Αλόις, ο οποίος ήταν νόθο τέκνο. Φυσικά δεν υπάρχει κανένα στοιχείο, ούτε καν ένδειξη, που να την επιβεβαιώνει. Η δεύτερη ρήση είναι φυσικά παράλογη και εντελώς ανυπόστατη – αλλά χρησιμοποιείται ενίοτε για να σχετικοποιηθεί και να δικαιολογηθεί ο αντισημιτισμός και το Ολοκαύτωμα, ρίχνοντας την ευθύνη στα θύματα. Όλα αυτά θα ήταν άνευ σημασίας αν προέρχονταν από κάποιον περιθωριακό πολιτικό της άκρας δεξιάς, κάποιον αρνητή του Ολοκαυτώματος, κάποιο κίνημα υπερεθνικιστικό, ρατσιστικό, αντισημιτικό, white-supremacist κ.λπ. Ωστόσο, στα χείλη του Λαβρόφ, του επί δεκαοχτώ χρόνια επικεφαλής διπλωμάτη της μεγαλύτερης και ισχυρότερης (κατά τεκμήριο) χώρας της Ευρώπης, τέτοιου είδους δηλώσεις αποκτούν σημασία και βαρύτητα, καθώς θα μπορούσαν να εκφράζουν κρατικές απόψεις ή πολιτικές εν τη γενέσει τους.
Η αντισημιτική κληρονομιά που άφησαν στη σύγχρονη Ρωσία προηγούμενα καθεστώτα είναι ιδιαιτέρως πλούσια. Μέχρι την εμφάνιση του Χίτλερ, η τσαρική Ρωσία υπήρξε η παγκόσμια πρωταθλήτρια του αντισημιτισμού, τόσο στην εφαρμογή αντιεβραϊκών πολιτικών με συνέχεια και συνέπεια, όσο και στην ιδεολογία. Οι αντιεβραϊκές πρακτικές αρχικά περιλάμβαναν μέτρα όπως ο περιορισμός των περιοχών εγκατάστασης των εβραίων μέσα στη Ρωσική Αυτοκρατορία, οι διακρίσεις στην εκπαίδευση, η αναγκαστική στρατολόγηση που συνοδευόταν από αφόρητες πιέσεις για προσηλυτισμό. Τις τελευταίες δεκαετίες του καθεστώτος, οι αντιεβραϊκές διώξεις κλιμακώθηκαν με πογκρόμ, που γίνονταν διαρκώς συχνότερα, βιαιότερα και μεγαλύτερης κλίμακας, και την αναγκαστική εκδίωξη των εβραίων από πολλές περιοχές (κυρίως τα χωριά όπου ζούσε η πλειοψηφία τους). Σε μια αυτοκρατορία με βαθιές ταξικές διαιρέσεις και αντιπαραθέσεις, τα αντιεβραϊκά αισθήματα ήταν ίσως το μοναδικό στοιχείο που ένωνε όλες τις τάξεις, από τον τσάρο μέχρι τον τελευταίο μουζίκο, και τα πογκρόμ (οργανωμένα ανεπίσημα από την ηγεσία και εκτελούμενα από τον όχλο) ήταν το προϊόν της αγαστής συνεργασίας τους. Παράλληλα, η ιδεολογία και η προπαγάνδα οργανώθηκαν ώστε να δικαιολογούν και να στηρίζουν τις αντιεβραϊκές πολιτικές, με κορύφωση τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», που συντάχθηκαν από Ρώσους προπαγανδιστές και γνώρισαν διαχρονική επιτυχία, καθώς, δυστυχώς, κάποιοι τα παίρνουν στα σοβαρά ακόμη και σήμερα.
Το κομμουνιστικό καθεστώς που προέκυψε μετά την επανάσταση κατήργησε τις διακρίσεις, καθώς θεωρητικά όλες οι θρησκείες διώκονταν το ίδιο. Ωστόσο, ακόμη και μέσα σε αυτό το ισοπεδωτικό πλαίσιο, η πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στου εβραίους υπήρξε πολύπλοκη και αντιφατική, και περιλάμβανε εκδηλώσεις αντισημιτισμού, με κορυφαία την περιβόητη Συνωμοσία των Γιατρών, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν εβραίοι, πλεκτάνη οργανωμένη από το σταλινικό καθεστώς, που ευτυχώς δεν ολοκληρώθηκε, γιατί μεσολάβησε ο θάνατος του Στάλιν.
Παρά τη βεβαρημένη αυτή κληρονομιά, η Ρωσία του Πούτιν έχει αποφύγει επιμελώς κάθε μορφής αντισημιτική συμπεριφορά και έχει καλλιεργήσει σχέσεις συνεννόησης και συνεργασίας με το Ισραήλ. Για αυτό ακριβώς και οι δηλώσεις του Λαβρόφ έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία και είναι δύσκολο να εξηγηθούν. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η αυξανόμενη νευρικότητα του Κρεμλίνου για την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία αλλά και την εξ αιτίας του διεθνή απομόνωση της χώρας, καθώς και η εμμονή στην προσπάθεια να αιτιολογηθεί αυτός με την πρόφαση της αποναζιστικοποίησης της Ουκρανίας (από μια χώρα που θεωρεί ότι έχει το δικαίωμα να ορίζει τους «ναζί» κατά το δοκούν), οδήγησε ακόμη και τον κορυφαίο διπλωμάτη της χώρας σε αυτό το λεκτικό «ολίσθημα». Ωστόσο, έστω και έτσι, η ευκολία με την οποία διατυπώθηκαν αυτές οι απόψεις από τον Λαβρόφ δείχνει πόσο ζωντανός είναι ακόμη ο αντισημιτισμός και οι σχετικές με αυτόν θεωρίες συνωμοσίας ακόμη και ανάμεσα στην ελίτ της ρωσικής κοινωνίας, και πόσο εύκολα ενεργοποιούνται τα αντισημιτικά αντανακλαστικά, αν και έχουν περάσει πάνω από εκατό χρόνια από τη διάλυση του τσαρικού καθεστώτος.
Τρεις μέρες μετά τον Λαβρόφ, μια μεγάλη αεροπορική εταιρεία βάλθηκε να μας θυμίσει πως, όταν μιλάμε για αντισημιτισμό, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη χώρα όπου αυτός μεγαλούργησε. Στην πτήση της Lufthansa της 4ης Μαΐου από Νέα Υόρκη σε Φραγκφούρτη επέβαιναν περίπου 130 εβραίοι, οι περισσότεροι με τη χαρακτηριστική αμφίεση των χαρεντίμ, με τελικó προορισμό τη Βουδαπέστη, για προσκύνημα στο μνήμα ενός σοφού χασίντ ραββίνου. Φαίνεται ότι, στη διαδρομή, κάποιοι (λίγοι) από αυτούς αρνήθηκαν να φορέσουν τη μάσκα που προέβλεπε ο υγειονομικός κανονισμός της Γερμανίας. Όταν έφτασαν στη Φραγκφούρτη, το προσωπικό της Lufthansa αρνήθηκε σε όλους σχεδόν τους επιβάτες που ήταν εμφανώς εβραίοι (βάσει της ενδυμασίας τους) την επιβίβαση στην πτήση ανταπόκρισης. Μια υπάλληλος της Lufthansa, ανέλαβε να ξεκαθαρίσει με αφοπλιστική ειλικρίνεια (στα αγγλικά) ότι «εβραίοι είναι αυτοί που δημιούργησαν το πρόβλημα και τώρα όλοι οι εβραίοι πρέπει να πληρώσουν για τους λίγους που το προκάλεσαν». Η μεσαιωνική λογική της συλλογικής ευθύνης, σε όλο της το μεγαλείο. (Και αυτό το βιντεάκι το είδα πολλές φορές στο διαδίκτυο και πάλι δεν πίστευα στα αυτιά μου.) Μπροστά στην πύλη επιβίβασης, τους 127 επιβάτες στους οποίους δεν επιτράπηκε η επιβίβαση τους περίμεναν Γερμανοί αστυνομικοί με αυτόματα. Αν εξαιρέσει κανείς τις ενδυμασίες, την τεχνολογία και την έλλειψη της επιγραφής “Juden unerwünscht” στην πύλη επιβίβασης, θα πίστευε ότι οι σκηνές αυτές διαδραματίστηκαν το 1938 και όχι το 2022, στη Γερμανία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο χειρισμός του θέματος στη συνέχεια από τη διοίκηση της Lufthansa έκανε τα πράγματα χειρότερα. Πρόσφερε ένα είδος συγγνώμης στους επιβάτες για την ταλαιπωρία τους, χωρίς όμως να παραδέχεται ανοιχτά το λάθος της εταιρείας και κυρίως χωρίς να χαρακτηρίζει το περιστατικό ως αυτό που πράγματι ήταν, αντισημιτικό. Ακολούθησαν και άλλες υποτιθέμενες μισές «απολογίες» και διαβεβαιώσεις ότι η εταιρεία διερευνά το θέμα, καμία όμως που να θέτει το θέμα στη σωστή του διάσταση.
Σαφώς πρόκειται για μια ξεκάθαρη εκδήλωση αντισημιτισμού από πλευράς της Lufthansa, μιας αεροπορικής εταιρείας. Γιατί λοιπόν το χαρακτηρίζω ως «κρατικό αντισημιτισμό»;
Για τρεις λόγους: Πρώτον, η Lufthansa δεν είναι μια οποιαδήποτε εταιρεία. Είναι ο κύριος αερομεταφορέας της Γερμανίας και το Γερμανικό Κράτος είναι – ή ήταν μέχρι πριν λίγους μήνες – ο κύριος μέτοχός της. Επιπλέον, η Lufthansa έχει ένα παρελθόν που τη συνδέει με τον ναζισμό, τόσο πριν όσο και μετά τον Πόλεμο, το οποίο δεν επαρκεί ο χώρος για να περιγραφεί εδώ. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι αξίες της ποιότητας, της συνέπειας κ.λπ. που προβάλλει η εταιρεία είναι συνυφασμένες με τις γερμανικές αξίες, και, στη συνείδηση του κόσμου η Lufthansa είναι προέκταση του Γερμανικού Κράτους.
Δεύτερον, στο επεισόδιο έπαιξε ρόλο και η αστυνομία, εμπλέκοντας έτσι άμεσα το Κράτος. Ποιος είναι ο ρόλος της αστυνομίας στο αεροδρόμιο της Φραγκφούρτης και από ποιον δέχεται εντολές; Είναι υποχρεωμένη να ακολουθεί πιστά τις εντολές μεσαίων στελεχών μιας αεροπορικής εταιρείας (έστω γερμανικής); Δεν έχει δική της κρίση; Ή έχει – και συμφωνεί με τη Lufthansa; Κάποιος δεν θα έπρεπε να το διερευνήσει αυτό;
Τρίτον, θέλω να πιστεύω ότι η γερμανική νομοθεσία (του 2022) απαγορεύει τις διακρίσεις με βάση τη θρησκεία (μεταξύ άλλων). Αν είναι έτσι, η Lufthansa παρέβη το νόμο. Δεν θα έπρεπε λοιπόν το Κράτος να κινήσει νομικές διαδικασίες αυτεπάγγελτα; Πέραν της καθαρά νομικής διάστασης, με βάση όσα αναφέρονται παραπάνω, η στάση της Lufthansa, εφόσον δεν διερευνάται, εκθέτει το Γερμανικό Κράτος και την υποτιθέμενη ευαισθησία του σε κάθε εκδήλωση που θυμίζει το ναζιστικό παρελθόν. Υπάρχει άραγε ακόμη αυτή η ευαισθησία ή έρχεται σε δεύτερη μοίρα μπροστά στα – καλώς ή κακώς νοούμενα – γερμανικά επιχειρηματικά συμφέροντα;
Μέχρι την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, περίπου δύο μήνες μετά το περιστατικό, η Lufthansa εξακολουθεί να «ερευνά» το θέμα και δεν έχει ανακοινώσει αποτελέσματα ή σχετικά μέτρα. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το Γερμανικό Κράτος έχει κινήσει κάποιες διαδικασίες. Και στα μέσα και στο διαδίκτυο, όπου το περιστατικό ούτως ή άλλως άργησε περίπου μια εβδομάδα να προβληθεί, δεν υπάρχουν νέες ειδήσεις μετά τα μέσα Μαΐου. Όλα δείχνουν ότι το θέμα οδηγείται σε «κουκούλωμα», όπως συμβαίνει συχνά όταν διακυβεύεται το κύρος μεγάλων γερμανικών εταιρειών (π.χ. Siemens και Volkswagen στο πρόσφατο παρελθόν), πιθανόν με εξωδικαστικό συμβιβασμό της εταιρείας με τους αδικηθέντες επιβάτες. Κρίμα, γιατί έτσι χάνεται μια ευκαιρία να αναδειχθεί πόσο παρών είναι ακόμη ο αντισημιτισμός, μέσα στην καρδιά της δημοκρατικής Ευρώπης.
Το συμπέρασμα είναι ακριβώς αυτό. Εκατόν δέκα επτά χρόνια μετά το φονικό πογκρόμ του Κισινιόφ, ογδόντα τέσσερα χρόνια μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων, ο αντισημιτισμός εξακολουθεί να προβάλλεται λεκτικά ανενδοίαστα από κορυφαίους κρατικούς αξιωματούχους και να ασκείται στην πράξη με την ανοχή (και τη συνενοχή) του Κράτους, ακόμα και στις κατά τεκμήριο πιο δημοκρατικές και φιλελεύθερες κοινωνίες της Ευρώπης μας. Ας επαγρυπνούμε, λοιπόν, με τις κεραίες μας ανοιχτές.
*Ο Δαυίδ Μωυσής είναι Διδάκτωρ Χημικός Μηχανικός, Σύμβουλος Επιχειρήσεων
πηγή: ΑΛΕΦ | τεύχος 85
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΘΗΝΩΝ